Inleiding

De spits van het herindelingdebat van vanavond ligt wat ons betreft in de vraag of we het vertrouwen van onze inwoners waard zijn.

Het gaat om niets minder dan de verantwoording richting elkaar en richting onze burgers hoe wij, als gemeentebestuur van De Ronde Venen, gekozen door onze inwoners, gestalte hebben gegeven aan onze zware verantwoordelijkheid op dit belangrijke onderwerp, de bestuurlijke toekomst van onze gemeente. Maken wij onze verantwoordelijkheid waar en kunnen we dat uitleggen? Zijn we het vertrouwen van onze inwoners waard?

Zo scherp, zo fundamenteel ligt het voor ons wel. Terugblikkend op ons doen en laten in de hele herindelingprocedure tot dusver, met de informatie-avond van vorige week nog op het netvlies.

Samenvattend ziet ChristenUnie/SGP drie levensgrote vraagtekens boven onze raadszaal hangen:

1. Als wij zeggen tegen een herindeling te zijn, waarom zeggen we dan niet gewoon nee? Hoe geloofwaardig is dan het genomen dubbelbesluit? De BAL-optie is toch ook geblokkeerd door de daarbij betrokken gemeenten? Kortom: Is herindeling voor De Ronde Venen onvermijdelijk?
2. Waarom zoveel onduidelijkheid over het financiële plaatje van de herindeling? Hoe kun je überhaupt als raad een standpunt willen innemen zonder te weten hoe het zit? Waarom niet gewoon “de boeken open en de zaak optellen?” Kortom: Is er een financiële basis voor een verantwoorde herindeling voor De Ronde Venen?
3. Waarom wordt er niet met de provincie onderhandeld? Waarom geeft de gemeente niet helder en eenduidig aan wat de voorwaarden zijn waaronder een herindeling mogelijk/acceptabel wordt? Kortom: Hoe behartigen we de belangen van onze gemeente op de meest effectieve manier?
   

Over deze drie vraagtekens willen wij onze visie geven en hier willen wij ook de andere fracties op aanspreken.
 

Is herindeling voor De Ronde Venen onvermijdelijk?

ChristenUnie/SGP is overtuigd van het feit, dat Rondeveense deelname aan een herindeling feitelijk, redelijkerwijs onvermijdelijk is. Zoals vaker gezegd, die onvermijdelijkheid ligt hem niet in een probleem aan onze kant, maar in onze bijdrage aan de oplossing. Die is nodig.

De eerste reactie van veel inwoners is het afwijzen van een herindeling: Vanuit De Ronde Venen is er geen aanleiding voor een herindeling, dus niet aan beginnen. Laat Abcoude, Breukelen en Loenen het maar zelf oplossen met de provincie. Op zich herkenbaar en dit was ook een eerste optie voor onze fractie. Maar dit blijkt geen levensvatbaar verhaal. En al met al gaat dat verder dan “dwarsliggerij” van die drie BAL-gemeenten. Het verhaal strandt ook op inhoudelijke gronden. De BAL-gemeente levert een langgerekte, smalle strook op, die aan gezonde logische samenhang tekort komt.

En dan mag ons denken niet ophouden bij de stelling: Wij willen geen herindeling, de luiken dicht en de brug omhoog. Want wij zijn onderdeel van een groter geheel. Staan niet alleen op de wereld. Er is meer dan kaal eigen belang. Onze bestuurlijke verantwoordelijkheid, ook namens onze inwoners, vraagt meer van ons.

En wat is dan wijsheid? Op welke manier, onder welke omstandigheden, voorwaarden zou een herindeling met De Ronde Venen dan moeten plaatsvinden? Daar zou het over hebben moeten gaan, het achterliggende jaar. Als gemeentebestuur, raad en college, hadden we de bestuurlijke moed moet hebben om dit helder uit te leggen.

Op dit punt is veel, te veel blijven liggen. ChristenUnie/SGP heeft dit bij herhaling benadrukt. Verschillen tussen college en coalitiefracties in de raad en verschillen tussen coalitiefracties onderling hebben ons gemeentebestuur op dit belangrijke dossier verlamd. Daaraan is kostbare tijd en energie verloren gegaan. Daardoor hebben we veel vertrouwen bij onze burgers verloren, hebben we zelf uiterst verwarrende beelden uitgezonden rond de herindeling, hebben we onbehagen gevoed en versterkt. Daardoor zijn we geen sterke gesprekspartner richting provincie. De praktijk is hier geheel anders dan de ambitie in het Beleidsplan, dat we willen laten zien dat slagvaardig besturen echt kan!

Een paar “highlights”, feitelijk dieptepunten ter illustratie:

• In het overleg van GS met ons college op 26okt06 geeft ons college richting GS aan dat de raad een ander standpunt heeft over de herindeling dan het college en de organisatie. Heel onhandig en discutabel. Terwijl het Beleidsplan juist benadrukt, dat raad en college samen, elkaar versterkend, deze gemeente moeten besturen, gebeurt het tegenovergestelde. Wij hebben hier een interpellatie over gehouden (raad 30nov06). Ik heb de notulen nog eens rustig doorgelezen en het beeld is onverminderd onthutsend.
• De coalitie is zwaar verdeeld op dit punt: VVD pro herindeling, RVB tegen, het CDA zwalkend ergens daartussen. Dit levert in het coalitie-akkoord, het Beleidsplan en de verschillende zienswijzen onduidelijke, gemengde teksten op, die ieder op zijn eigen wijze interpreteert. Zo worden tegenstellingen enigszins gemaskeerd en overbrugd, maar van krachtig en slagvaardig besturen komt niets terecht!
• Vlak voor de algemene beschouwingen van de begroting 2008 komt GS met het huidige voorstel naar buiten, de grote variant. Het CDA en de VVD verwelkomen dit positief; GS heeft geluisterd naar de opvatting van de meerderheid van onze raad. In schril contrast hiermee staat de reactie van RVB, eveneens collegefractie (<< citaat cf. bijlage citaten, alg.besch. RVB>>). En vervolgens heeft dit geen enkele bestuurlijke consequentie, de partijen (en dan bedoel ik zowel RVB als CDA en VVD) gaan weer gewoon over tot de orde van de dag. Onbegrijpelijk, maar het kan allemaal in De Ronde Venen.
  

Begrijpt u, dat de burger op deze manier hier geen goed gevoel aan overhoudt? Wij wel. Vandaar onze vraag: Zijn wij het vertrouwen van onze burgers waard?

Samenvattend: Voor ChristenUnie/SGP is helder dat er gegronde redenen zijn om De Ronde Venen te betrekken in een herindeling. Maar door verlammende verdeeldheid in de coalitie is dit gemeentebestuur er van geen kant in geslaagd dit bestuurlijk verantwoord op te pakken en onze inwoners goed te bedienen.
 

Is er een basis voor een financieel verantwoorde herindeling voor De Ronde Venen?

Gegeven de onvermijdelijkheid van enige vorm van herindeling voor De Ronde Venen, biedt volgens ChristenUnie/SGP “de kleine variant” de mogelijkheid om dit financieel verantwoord te doen. De grote variant wijzen wij onder meer af, vanwege de grote complexiteit en risico’s, waardoor deze variant feitelijk financieel onbeheersbaar wordt.

Ook op dit thema doen allerlei bedragen en verhalen de ronde. Ook hier is het makkelijker de geest uit de fles te krijgen, dan er weer in. Al gauw neemt het beeld van “we moeten bloeden voor ze” allesoverheersende proporties aan. De vraag is of het zo’n vaart moet lopen.

Het gaat bij Financiën om drie aspecten:

1. Belastingdruk
2. Reservepositie
3. Kosten, baten en risico’s van de herindeling op kortere en langere termijn
   

Belastingdruk

Het is inherent aan herindeling dat twee gebieden met een verschillende belastingdruk worden samengevoegd. Dat brengt binnen de nieuwe gemeente hoe dan ook een “middeling” met zich mee. Aangezien De Ronde Venen relatief lage belastingen kent brengt herindeling op zich een opwaartse druk op de Rondeveense tarieven met zich mee. Daar moeten we niet geheimzinnig over doen.

Om de gedachten te bepalen en aan te geven waar we het over hebben: Stel dat De Ronde Venen en Abcoude fuseren en na de fusie moet hetzelfde bedrag aan belastingen binnenkomen als ervoor. In dat geval betekent “middeling”, dat een Rondeveense woningeigenaar zijn totale belastingaanslag van ozb, riool en reiniging gemiddeld € 55 per jaar ziet stijgen, € 4,60 per maand.

Alles afwegende, in het totale perspectief beschouwd, kun je naar onze mening niet volhouden dat dit een onaanvaardbaar effect is.

Of en hoe de belastingen uiteindelijk daadwerkelijk wel of niet verhoogd zullen worden is nu niet te zeggen. Een nieuwe raad na de herindeling kan er ook voor kiezen om te bezuinigen in plaats van belastingen te verhogen. Maar ook dat zal waarschijnlijk niet zonder pijn kunnen, maar zal ook ten koste van iets gaan. Zoals gezegd, dat de herindeling in de sfeer van belastingen een prijskaartje heeft lijkt reëel. Daar steeds omheen draaien vergroot het vertrouwen van de burger niet. En terecht, de burger is niet gek.

Als argument vóór de grote variant wordt wel aangevoerd, dat “de hoge belastingen in Abcoude” in de grote variant over meer partijen kunnen worden uitgesmeerd. Maar dit gaat niet of nauwelijks op, omdat die andere gemeenten ook allemaal fors hoger in de lasten zitten dan wij. In de ranglijst van Utrechtse gemeenten staat Abcoude op de 29e plaats. Dat is de duurste gemeente. Maar ook Loenen met de 27e plaats en Breukelen met de 18e plaats staan ver in het rechterrijtje. De Ronde Venen staat met een 9e plaats alleen in het linkerrijtje.

Reservepositie

Over de reservepositie kunnen we kort zijn. Er zijn weliswaar verschillen tussen de gemeenten, maar deze zijn betrekkelijk, zeker op langere termijn. Abcoude ziet zelfstandigheid naar de toekomst toe weliswaar niet zitten en heeft een hogere belastingdruk, maar is op dit moment financieel niet armlastig of iets dergelijks. Er is zelfs sprake van een bouwlocatie met potentiële opbrengsten.

Ook onze eigen begrotingspositie bevat nog wat zorgenkindjes, zal ik maar zeggen. Dan denk ik bijvoorbeeld aan het wegenonderhoud. Het is makkelijk roepen, dat wij € 50mln aan reserves hebben, maar dit geeft een vertekend beeld. De werkelijk beschikbare reserves in onze gemeente, na de bouw van het zwembad, zijn veel en veel lager. Dat weet iedereen. Naar onze overtuiging is de reservepositie in het kader van de herindeling niet echt iets om van wakker te liggen.

Kosten, baten en risico’s van de herindeling op kortere en langere termijn

Wat echt bepalend zal zijn voor het uiteindelijke prijskaartje van de herindeling zijn de kosten, baten en risico’s van de herindeling op kortere en langere termijn. Op korte termijn gaat om de herindelingoperatie zelf, met name reorganisatie- en frictiekosten in de sfeer van personeel, huisvesting, etc. In de tweede plaats gaat het om de uitvoering van het totale takenpakket van de gemeente na de herindeling. Sommige zaken zullen na de herindeling goedkoper kunnen, maar andere zaken zullen duurder uitpakken. Beleidsinhoudelijk zal heel veel geharmoniseerd moeten worden.

Het is niet zinvol om hier concrete bedragen te noemen. We kunnen uitrekenen wat we aan frictiekosten van het rijk ontvangen, we kunnen uitrekenen wat het betekent dat we minder raadsleden hebben, maar dit zijn slechts een paar kleine stukjes van een veel grotere puzzel. In die zin valt hier geen zinnig woord van te zeggen.

Maar wat hiervan wel te zeggen valt is, dat de kleine herindeling betrekkelijk overzichtelijk is, met relatief beperkte risico’s en een vrij heldere synergie. De grote herindeling is stukken ingewikkelder en veel ingrijpender. De risico’s nemen dan fors toe, terwijl dat voor de synergie zeer twijfelachtig is. Laat ik twee dingen noemen:

1. Voorstanders van de grote herindeling rekenen zich allereerst te gemakkelijk rijk met “hoe groter hoe beter”. De ervaringen en de trend in bedrijfsleven, onderwijs en zorg leren wat anders. Het gevaar dreigt van bureaucratisering. De ambitie om een sterkere partner in de regio te worden vraagt om meer/hoogwaardiger ambtelijke capaciteit om mee te kunnen praten.
2. Verder komen de onderlinge getal- en krachtsverhoudingen in de grote herindeling wezenlijk anders te liggen. In de kleine herindeling is De Ronde Venen de grote, bepalende entiteit en verandert er niet zo heel veel. In de grote variant wordt De Ronde Venen één grotere partij naast of tegenover drie kleinere partijen. Die drie kleinere partijen zijn wel samen ongeveer even groot als De Ronde Venen. En dat zal de zaken flink compliceren. Het is een groot risico, dat de frictiekosten op allerlei gebied fors zullen toenemen. De echte lokale politiek zal ook verder van de burger af komen te staan bij de grote variant.
   

Niet alleen financieel ook inhoudelijk vóór de kleine variant
Overigens, voor alle volledigheid en duidelijkheid. We kiezen niet alleen op financiële gronden voor de kleine variant, maar ook op inhoudelijke gronden. De gebiedssamenhang van de kleine variant is sterker dan van de grote variant. Denk aan de barrièrewerking van A2 en Amsterdam-Rijnkanaal, denk aan het verschil tussen Veenweidegebied en Vechtgebied. Het was niet voor niets dat GS eerst ook kozen voor de kleine variant. Het is een gemiste kans geweest dat de meerderheid van de raad die variant toen niet heeft omarmd. Dat was wel onze keuze. Verder stemt noch Loenen, noch Breukelen in met de grote variant, dus twee van de vier samen te voegen gemeenten zouden tegen hun zin hiertoe moeten worden gedwongen. Dat is geen sterk verhaal.

Samenvattend: Er valt best het nodige te zeggen over de financiële aspecten van de herindeling. In ieder geval voldoende, voor wat betreft ChristenUnie/SGP, om te stellen dat de kleine variant een financieel verantwoorde vorm van herindeling is voor onze gemeente. Dat durven wij niet te zeggen van de grote variant. Integendeel, die wijzen wij juist af vanwege te grote, niet beheersbare risico’s. Wij menen deze afweging aldus voldoende te kunnen onderbouwen en verantwoorden.

Hoe behartigen we de belangen van onze gemeente op de meest effectieve manier?

Zijn wij het vertrouwen van onze burgers waard, dat was de vraag. En als derde en laatste levensgrote vraagteken hierachter staat de vraag hoe we de belangen van onze gemeente op de meest effectieve manier behandelen?

Waarom wordt er niet met de provincie onderhandeld? Waarom geeft de gemeente niet helder en eenduidig aan wat de voorwaarden zijn waaronder een herindeling mogelijk/acceptabel wordt? Dat zijn terechte vragen. Daar moet de winst gehaald worden. Ook dit hebben we bij herhaling benadrukt en bepleit.

Richting provincie uitstralen, dat De Ronde Venen haar verantwoordelijkheid kan en wil nemen, maar dat daar dan wel iets tegenover moet staan. Maak het voor ons als De Ronde Venen inderdaad aantrekkelijk, althans acceptabel om onze bijdrage te leveren. Dat kan in de eerste plaats heel direct door meer geld beschikbaar te stellen om de herindelingoperatie zelf goed kunnen doorlopen. Om zonder kleerscheuren een gezonde start te kunnen maken. Dat kan in de tweede plaats ook heel goed indirect door parallel aan het herindelingproces tot zaken te komen over andere dossiers. De N201, het openbaar vervoer, centrumplannen, monumenten, polderplannen, etc. Een substantiële samenwerkingsagenda waar muziek in zit. Daar valt maatschappelijk veel te winnen, zowel voor de gemeente als voor de provincie. Overtuigende resultaten langs deze weg kunnen bijdragen aan meer draagvlak, vertrouwen en begrip.

Maar helaas, en dan ben ik terug bij ons eerste punt, de verlammende verdeeldheid binnen de coalitie heeft dit steeds geblokkeerd. Dit blijft voor ons een grote zorg. Dit doet het vertrouwen van de burger geen goed, dit brengt ons bij de provincie niet verder. Daarom nogmaals de oproep, eerst en vooral aan de coalitie, om daadkrachtig en slagvaardig bestuur waar te maken.

Dat we vlak voor deze vergadering (langer dan een jaar onderweg) een mailtje ontvangen waarin de gedeputeerde, na een gesprek met de burgemeester, de intentie uitspreekt “… om met u te kijken waar provinciale middelen aangewend kunnen worden om opgaven in uw gebied te realiseren die bijdragen aan het succes van een nieuw te vormen gemeente …” doet aan onze kritiek helemaal niets af. Het is hooguit een eerste, voorzichtig begin van iets beters, maar laat tegelijkertijd nog eens duidelijk zien wat er daarvoor is blijven liggen.

En laten we wel zijn: De schade had nog veel groter kunnen zijn als niet juist nu de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) een actie was gestart om meer geld voor herindelinggemeenten te bepleiten, als niet juist nu in Limburg een aantal herindelinggemeenten een mooie deal hadden gesloten met de provincie Limburg over extra geld. Daardoor ontstaat er, niet dankzij ons handig opereren maar ondanks ons gebrek daaraan, toch nog een kans om alsnog op het winnende paard te springen.

En dat kan en moet in beide varianten, zowel de grote als de kleine variant. Daarom zijn wij het uiteraard wel eens met het bepleiten van een ruimhartiger toedeling van financiële middelen bij de provincie.

Afronding

Tenslotte, ter afronding: Wij kiezen nog steeds vol overtuiging voor de kleine variant. Die vorm van herindeling achten wij onvermijdelijk, maar ook financieel beheersbaar en verantwoord. Die afweging hebben wij onderbouwd, die kunnen wij aan onze inwoners uitleggen. Wij steunen om die reden niet de voorliggende zienswijze.